विमा तत्त्वे: महत्वाची माहिती, करू नका आणि करू शकता (Dos and Don’ts) सोबत उदाहरणे
विमा हा अनिश्चिततेमुळे होणाऱ्या आर्थिक नुकसानीपासून संरक्षण देणारा महत्त्वाचा उपाय आहे. विमा व्यवहार विशिष्ट तत्त्वांवर (Principles of Insurance) आधारित असतो. योग्य विमा घेण्यासाठी आणि त्याचा लाभ मिळवण्यासाठी ही तत्त्वे समजून घेणे आवश्यक आहे.
१. निष्ठेचे तत्त्व (Principle of Utmost Good Faith)
माहिती:
- विमा व्यवहार विश्वासावर चालतो.
- विमाधारकाने विमा कंपनीला पूर्ण आणि खरी माहिती द्यावी.
- विमा कंपनीनेही पॉलिसीचे सर्व नियम स्पष्ट करणे गरजेचे आहे.
✅ करा (Dos):
✔ विमा घेण्यापूर्वी संपूर्ण आणि खरी माहिती द्या.
✔ आरोग्यविमा घेताना तुमच्या आजारांची योग्य माहिती द्या.
✔ तुमच्या व्यवसायाच्या जोखमींबाबत योग्य माहिती द्या.
❌ करू नका (Don’ts):
❌ चुकीची किंवा अपूर्ण माहिती देऊ नका.
❌ तुमच्या वय, व्यसन, किंवा पूर्वीच्या आजारांची माहिती लपवू नका.
❌ विमा क्लेम करताना खोटी कागदपत्रे दाखवू नका.
उदाहरण:
रोहनने आरोग्यविमा घेताना धूम्रपान करत नाही असे सांगितले, पण प्रत्यक्षात तो रोज धूम्रपान करतो. काही वर्षांनी त्याला फुफ्फुसाचा आजार झाला, आणि विमा कंपनीला त्याच्या खोट्या माहितीबद्दल समजले. त्यामुळे त्याचा विमा दावा फेटाळला गेला.
२. विमा स्वारस्याचे तत्त्व (Principle of Insurable Interest)
माहिती:
- विमाधारकाला विमा घेत असलेल्या वस्तू किंवा व्यक्तीशी आर्थिक संबंध असावा लागतो.
- कोणत्याही अज्ञात किंवा परक्या व्यक्तीचा विमा घेता येत नाही.
✅ करा (Dos):
✔ तुमच्या कुटुंबातील सदस्यांसाठी जीवन विमा घ्या.
✔ स्वतःच्या व्यवसायातील संपत्ती किंवा मालमत्तेसाठी विमा घ्या.
✔ कार किंवा घरासारख्या स्वतःच्या मालकीच्या गोष्टींसाठी विमा घ्या.
❌ करू नका (Don’ts):
❌ परक्या व्यक्तीसाठी जीवन विमा घेऊ नका.
❌ तुम्हाला मालकी नसलेल्या मालमत्तेचा विमा घेऊ नका.
❌ विमाधारकाचा आर्थिक नुकसान होत नसल्यास विमा दावा करू नका.
उदाहरण:
सुरेशने आपल्या शेजाऱ्याच्या गाडीचा विमा घेतला, कारण त्याला वाटले की गाडीला अपघात झाल्यास तो पैसे मिळवू शकेल. पण विमा कंपनीने दावा फेटाळला कारण त्याला त्या गाडीशी आर्थिक हितसंबंध नव्हता.
३. नुकसान भरपाईचे तत्त्व (Principle of Indemnity)
माहिती:
- विमा नुकसानीची भरपाई करतो, पण त्यातून नफा मिळवता येऊ नये.
- विमाधारकाने फक्त झालेल्या नुकसानीएवढीच भरपाई मागावी.
✅ करा (Dos):
✔ खरी नुकसान भरपाई मागा.
✔ योग्य कागदपत्रे आणि पुरावे सादर करा.
✔ नुकसानीची माहिती त्वरित विमा कंपनीला कळवा.
❌ करू नका (Don’ts):
❌ खोटे दावे करू नका.
❌ जास्त भरपाई मिळवण्याचा प्रयत्न करू नका.
❌ छोटे नुकसान मोठे दाखवू नका.
उदाहरण:
अजयच्या दुकानाला आगीमुळे ₹१ लाखांचे नुकसान झाले. त्याने विमा कंपनीकडून ₹५ लाख मागितले. पण तपासणीत खोटेपणा आढळल्यामुळे विमा कंपनीने त्याचा दावा फेटाळला.
४. निकटतम कारणाचे तत्त्व (Principle of Proximate Cause)
माहिती:
- नुकसानीसाठी जबाबदार असलेले मूळ कारण शोधले जाते.
- विमा पॉलिसीमध्ये नमूद असलेल्या कारणामुळे नुकसान झाले असेल तरच दावा मंजूर होतो.
✅ करा (Dos):
✔ पॉलिसीच्या अटी आणि शर्ती काळजीपूर्वक वाचा.
✔ नुकसान होण्याचे मुख्य कारण काय आहे ते समजून घ्या.
✔ विमा कंपनीला योग्य माहिती द्या.
❌ करू नका (Don’ts):
❌ पॉलिसीमध्ये नसलेल्या कारणांसाठी दावा करू नका.
❌ खोट्या कारणांमुळे नुकसान झाले असे दाखवू नका.
उदाहरण:
राहुलच्या गाडीला पूरामुळे नुकसान झाले, पण त्याच्या पॉलिसीमध्ये फक्त अपघाताच्या नुकसानीसाठी विमा होता. त्यामुळे त्याचा दावा नाकारला गेला.
५. सब्रोगेशनचे तत्त्व (Principle of Subrogation)
माहिती:
- विमा कंपनीने भरपाई दिल्यास विमाधारकाने तिसऱ्या पक्षाकडून नुकसान भरपाई घेण्याचा हक्क सोडला पाहिजे.
✅ करा (Dos):
✔ भरपाई घेतल्यानंतर विमा कंपनीला हक्क सोपवा.
✔ नुकसान झाल्यावर योग्य पद्धतीने विमा दावा भरा.
❌ करू नका (Don’ts):
❌ विमा कंपनीकडून भरपाई घेतल्यानंतर वस्तू पुन्हा विकू नका.
❌ तिसऱ्या पक्षाकडून दुप्पट नुकसान भरपाई मिळवण्याचा प्रयत्न करू नका.
उदाहरण:
स्नेहाच्या गाडीला अपघात झाला आणि विमा कंपनीने तिला नवीन गाडी घेण्यासाठी पैसे दिले. पण स्नेहाने जुन्या गाडीचा स्क्रॅप विकून पुन्हा पैसे मिळवले. विमा कंपनीने हा व्यवहार अनैतिक म्हणून घोषित केला.
६. सहभागाचे तत्त्व (Principle of Contribution)
माहिती:
- जर एका वस्तूवर एकापेक्षा जास्त विमा पॉलिसी असतील, तर प्रत्येक विमा कंपनीने वाटा उचलला पाहिजे.
✅ करा (Dos):
✔ विमा कंपन्यांना सर्व पॉलिसींबद्दल माहिती द्या.
✔ योग्य हक्क आणि भरपाई मिळवण्यासाठी योग्य प्रक्रिया अवलंबा.
❌ करू नका (Don’ts):
❌ अनेक पॉलिसी असताना संपूर्ण दावा एका कंपनीकडे करू नका.
❌ विमा कंपन्यांकडे चुकीची माहिती देऊ नका.
उदाहरण:
अमोलच्या दुकानासाठी दोन विमा कंपन्यांकडून विमा घेतला होता. नुकसानीनंतर त्याने फक्त एका कंपनीकडे दावा केला, पण दोन्ही कंपन्यांना माहिती मिळाल्याने त्याचा दावा फेटाळला गेला.
७. नुकसान टाळण्याच्या कर्तव्याचे तत्त्व (Principle of Loss Minimization)
माहिती:
- विमाधारकाने नुकसान कमी करण्यासाठी सर्वतोपरी प्रयत्न करावा.
✅ करा (Dos):
✔ आग, चोरी, अपघात टाळण्यासाठी काळजी घ्या.
✔ तत्काळ विमा कंपनीला नुकसानाची माहिती द्या.
❌ करू नका (Don’ts):
❌ विमा असल्यामुळे निष्काळजीपणा करू नका.
❌ नुकसान वाढवून दाखवू नका.
उदाहरण:
संदीपच्या घराला आग लागली, पण त्याने काहीही प्रयत्न केला नाही. त्यामुळे विमा कंपनीने त्याचा दावा फेटाळला.
निष्कर्ष:
वरील तत्त्वे समजून घेऊन योग्य प्रकारे विमा घेतल्यास, तो आर्थिक सुरक्षिततेसाठी प्रभावी ठरतो. योग्य माहिती आणि योग्य वागणूक असल्यास विमाधारकांना त्याचा संपूर्ण लाभ मिळू शकतो.