“Devanagari Lipi: Ek Svistrar Margadarshak”|देवनागरी लिपी: एक सविस्तर मार्गदर्शक
देवनागरी ही भारतातील प्रमुख लिपींमध्ये एक आहे. ही लिपी संस्कृत, हिंदी, मराठी, नेपाळी आणि इतर अनेक भारतीय भाषांसाठी वापरली जाते. याला “देवांची लिपी” असेही म्हटले जाते.
देवनागरी लिपीची वैशिष्ट्ये
- स्वर आणि व्यंजन – देवनागरीमध्ये १३ स्वर आणि ३३ व्यंजन आहेत.
- मात्रा प्रणाली – प्रत्येक व्यंजनासोबत विविध प्रकारच्या मात्रांचा (अ, आ, इ, ई इ.) वापर करून उच्चार बदलता येतो.
- संयुक्त अक्षरे – दोन किंवा अधिक व्यंजन जोडून संयुक्त अक्षरे तयार केली जातात (उदा. क्ष, त्र, ज्ञ).
- डावा ते उजवा लेखन प्रकार – ही लिपी डावीकडून उजवीकडे लिहिली जाते.
- शून्य विरामचिन्हे – पूर्वी देवनागरीमध्ये पूर्णविरामासाठी “।” हे चिन्ह वापरले जात असे.
इतिहास आणि विकास
देवनागरी लिपीची सुरुवात ब्राह्मी लिपीपासून झाली आहे. कालांतराने तिच्यात अनेक सुधारणा झाल्या आणि ती अधिक सोपी व प्रमाणित झाली. सध्या, ती संगणकीय स्वरूपात युनिकोड प्रणालीत उपलब्ध आहे, त्यामुळे ती वेगवेगळ्या डिव्हाइसेसवर सहज लिहिता येते.
वापर क्षेत्र
- शैक्षणिक क्षेत्र – अनेक भारतीय भाषांच्या पाठ्यपुस्तकांमध्ये ही लिपी वापरली जाते.
- धार्मिक ग्रंथ – भगवद्गीता, वेद, रामायण, महाभारत हे ग्रंथ देवनागरीमध्ये उपलब्ध आहेत.
- संगणकीय लेखन – विविध सॉफ्टवेअर्समध्ये देवनागरीसाठी टायपिंग टूल्स उपलब्ध आहेत.
देवनागरी टायपिंग कसे करावे?
- Google Input Tools – ऑनलाईन आणि ऑफलाईन दोन्ही प्रकारात उपलब्ध.
- Microsoft Indic Language Input Tool – Windows साठी एक उत्तम पर्याय.
- Baraha & Akruti Software – पारंपरिक टायपिंगसाठी लोकप्रिय सॉफ्टवेअर्स.
निष्कर्ष
देवनागरी ही एक सशक्त आणि समृद्ध लिपी आहे. तिचा योग्य वापर आणि प्रसार केल्यास ती पुढील अनेक शतकांसाठी टिकून राहील.