महाराष्ट्र शासनाचा शिक्षण क्षेत्रातील महत्त्वपूर्ण निर्णय – ‘निपुण महाराष्ट्र अभियान’ सुरू
मुंबई, ५ मार्च २०२५ – महाराष्ट्र शासनाने राज्यातील प्राथमिक शिक्षण सुधारण्यासाठी ‘निपुण महाराष्ट्र अभियान’ सुरू करण्याचा निर्णय घेतला आहे. शालेय शिक्षण व क्रीडा विभागाच्या वतीने या अभियानाची अंमलबजावणी करण्यासाठी सविस्तर कृती आराखडा तयार करण्यात आला आहे. या उपक्रमाचा मुख्य उद्देश प्राथमिक शाळांमधील विद्यार्थ्यांमध्ये पायाभूत साक्षरता आणि संख्याज्ञान (Foundational Literacy and Numeracy – FLN) विकसित करणे हा आहे.
🔹 अभियानाची गरज आणि उद्दिष्टे
📌 राष्ट्रीय शिक्षण धोरण २०२० अंतर्गत प्रमुख उद्दिष्टे
- प्राथमिक शिक्षणाच्या पहिल्या टप्प्यात (इयत्ता २ री पर्यंत) विद्यार्थ्यांना मूलभूत वाचन, लेखन आणि अंकगणित शिकवणे आवश्यक आहे.
- प्रत्येक विद्यार्थ्याने सन २०२६-२७ पर्यंत अपेक्षित अध्ययन क्षमता मिळवावी, हे अभियानाचे मुख्य उद्दिष्ट आहे.
- FLN उपक्रमांतर्गत दुसरी ते पाचवीच्या विद्यार्थ्यांना शैक्षणिक दर्जा सुधारण्यासाठी विशेष प्रयत्न केले जातील.
- शिक्षण प्रक्रियेत विद्यार्थ्यांचा सक्रिय सहभाग आणि समज वाढवण्यावर भर दिला जाईल.
- शिक्षक, पालक, शाळा प्रशासन, सामाजिक संस्था आणि स्थानिक समुदाय यांनी एकत्र येऊन विद्यार्थ्यांच्या शिक्षणाचा पाया मजबूत करण्यासाठी प्रयत्न करावेत.
🔹 अभियानाचा कार्यकाळ आणि अंमलबजावणी
| टप्पा | कालावधी | प्रमुख उद्दिष्टे |
|---|---|---|
| प्रारंभिक टप्पा | ५ मार्च २०२५ | विद्यार्थ्यांच्या सध्याच्या अध्ययन क्षमतेचे मूल्यमापन |
| मध्य टप्पा | एप्रिल – मे २०२५ | शैक्षणिक पाठ्यक्रम रचना, विशेष सराव तास, शिक्षक प्रशिक्षण |
| अंतिम टप्पा | ३० जून २०२५ | विद्यार्थ्यांच्या प्रगतीचे मूल्यमापन आणि अंतिम निष्कर्ष |
- अभियानाचा कालावधी ५ मार्च २०२५ ते ३० जून २०२५ असा राहील.
- NAS (National Achievement Survey) आणि ASER (Annual Status of Education Report) यांसारख्या शैक्षणिक अहवालांमध्ये महाराष्ट्राच्या कामगिरीत सुधारणा करणे हे अभियानाचे महत्त्वाचे उद्दिष्ट आहे.
🔹 अभियानाची मुख्य वैशिष्ट्ये
📌 १) अभियानाचा उद्देश – ‘१००% विद्यार्थ्यांना शिक्षणाची गती!’
- प्रत्येक विद्यार्थ्याने अपेक्षित अध्ययन क्षमता प्राप्त करावी.
- शिक्षण प्रक्रियेत नाविन्यपूर्ण तंत्रज्ञानाचा वापर.
- गणित आणि वाचन क्षमता विकसित करण्यासाठी विविध उपक्रम.
📌 २) अध्ययन क्षमता वाढविण्यासाठी कृती योजना
- दुसरी ते पाचवीच्या विद्यार्थ्यांसाठी वाचन, लेखन आणि गणितीय संकल्पना शिकवण्याचा विशेष प्रयत्न.
- सर्व विद्यार्थ्यांची नियमित मूल्यमापन चाचणी घेण्यात येणार आहे.
- शिक्षणाच्या दर्जात सातत्य राहण्यासाठी शाळा, पालक आणि स्थानिक प्रशासन यांचा सहभाग वाढवला जाईल.
📌 ३) शिक्षकांसाठी विशेष प्रशिक्षण आणि जबाबदाऱ्या
- FLN अंतर्गत शिक्षकांना प्रगत शिक्षण पद्धती आणि नवीन अध्यापन तंत्रज्ञानावर प्रशिक्षण दिले जाईल.
- शिक्षकांना विद्यार्थ्यांच्या अध्ययन क्षमतेवर आधारित वैयक्तिक विकास योजना तयार करण्यास प्रोत्साहित केले जाईल.
- प्रत्येक शिक्षकाने आपल्या वर्गातील विद्यार्थ्यांच्या प्रगतीची ट्रॅकिंग प्रणालीद्वारे नोंद ठेवावी.
📌 ४) लोकसहभाग आणि सामाजिक ऑडिट
- गावसभांमध्ये ‘चाळणी वाचन आणि वर्णन’ उपक्रम राबविला जाईल.
- शाळा प्रशासन आणि स्थानिक समुदायाने शिक्षण प्रक्रियेत अधिक सहभाग घ्यावा.
- ग्रामसभा आणि शालेय समित्यांच्या मदतीने विद्यार्थ्यांच्या अभ्यास प्रगतीवर विशेष लक्ष दिले जाईल.
🔹 विद्यार्थ्यांसाठी विशेष सुविधा
| विद्यार्थ्यांसाठी विशेष उपक्रम | सुविधा |
|---|---|
| ✅ अभ्यासासाठी डिजिटल साधने | ऑनलाईन शिक्षण साहित्य, अ‍ॅप्स |
| ✅ वैयक्तिक मार्गदर्शन | प्रत्येक विद्यार्थ्यासाठी विशेष पाठयोजना |
| ✅ शिक्षण साहित्य | मोफत पुस्तके आणि अभ्यास साहित्य |
| ✅ विशेष क्लासेस | सुट्टीच्या कालावधीतही विशेष मार्गदर्शन |
🔹 अभियानाचा परिणाम आणि अपेक्षित यश
1️⃣ प्राथमिक शिक्षणात महाराष्ट्राचा राष्ट्रीय स्तरावर क्रमांक सुधारेल.
2️⃣ विद्यार्थ्यांमध्ये मूलभूत वाचन, लेखन आणि गणित कौशल्ये विकसित होतील.
3️⃣ NAS आणि ASER सारख्या शिक्षण अहवालांमध्ये महाराष्ट्राच्या शाळांची गुणवत्ता उंचावली जाईल.
4️⃣ शिक्षणातील गुणवत्ता सुधारण्यासाठी पालक, शिक्षक आणि समाजाचा सक्रीय सहभाग वाढेल.
🔹 शासनाच्या आदेशानुसार पुढील कृती
- शिक्षण विभाग, जिल्हा आणि तालुका पातळीवरील विशेष समित्या गठीत करण्यात आल्या आहेत.
- प्रत्येक जिल्ह्यातील शिक्षक आणि शाळांचे मूल्यमापन नियमितरित्या केले जाईल.
- विद्या समीक्षा केंद्र (VSK) च्या माध्यमातून विद्यार्थ्यांची प्रगती ऑनलाइन ट्रॅक केली जाणार आहे.
📢 ‘निपुण महाराष्ट्र अभियान’ शिक्षण क्षेत्रात नवा बदल घडवेल!
हा उपक्रम यशस्वी झाल्यास महाराष्ट्रातील विद्यार्थ्यांचा शैक्षणिक स्तर लक्षणीयरीत्या सुधारेल. प्रत्येक विद्यार्थ्याने गुणवत्तापूर्ण शिक्षण मिळवावे, हीच शासनाची महत्वाकांक्षा आहे.