प्रधानमंत्री पीक विमा योजना (PMFBY), – सामान्य लोकांना कमी परिचित असलेले आव्हानात्मक शब्द, आणि त्यांचे अर्थ,
केंद्र सरकारच्या प्रधानमंत्री पीक विमा योजनेचा (PMFBY) उद्देश शेतकऱ्यांना त्यांच्या पिकांचे आर्थिक संरक्षण प्रदान करणे आहे. ही योजना नैसर्गिक आपत्ती, कीड आणि रोगांमुळे होणाऱ्या नुकसानीपासून शेतकऱ्यांना मदत करते. मात्र, या योजनेशी संबंधित काही तांत्रिक शब्द समजावून घेणे अनेकांसाठी कठीण ठरू शकते. चला, अशा काही महत्त्वाच्या शब्दांचा अर्थ आणि त्यांचे उदाहरण पाहूया.
१) अधिसूचित पीक (Notified Crop)
👉 अर्थ: ही अशी पिके असतात जी सरकारने PMFBY अंतर्गत विमा संरक्षणासाठी अधिसूचित केली आहेत. म्हणजेच, केवळ या पिकांसाठी विमा संरक्षण लागू होईल.
✅ उदाहरण: तांदूळ, गहू, हरभरा, सोयाबीन ही काही राज्यनिहाय अधिसूचित पिके आहेत. ज्या शेतकऱ्यांनी ही पिके घेतली असतील, त्यांनाच विम्याचा लाभ मिळतो.
२) कापणी पश्चात नुकसान (Post-Harvest Losses)
👉 अर्थ: कापणीनंतर पिकांची जी नासाडी होते, ती या संकल्पनेत येते. वाऱ्याच्या झंझावाताने किंवा अवकाळी पावसामुळे कापलेल्या पिकांचे नुकसान झाल्यास, हे विमा अंतर्गत येते.
✅ उदाहरण: शेतकऱ्याने गव्हाचे पीक कापले पण अवकाळी पावसाने कापलेले गहू भिजून खराब झाले, तर हे नुकसान विमा योजनेत समाविष्ट होऊ शकते.
३) प्रत्यक्ष उत्पन्न निर्देशांक (Actual Yield Index)
👉 अर्थ: एखाद्या क्षेत्रात प्रत्यक्ष किती उत्पादन झाले याचा आकडा (डेटा) घेतला जातो आणि त्याची तुलना सरासरी उत्पादनाशी केली जाते. कमी उत्पादन असल्यास विमा मदतीचा निर्णय घेतला जातो.
✅ उदाहरण: जर तालुक्यातील हरभर्‍याचे सरासरी उत्पादन १० क्विंटल प्रति हेक्टर असेल आणि प्रत्यक्ष उत्पादन फक्त ६ क्विंटल प्रति हेक्टर नोंदवले गेले, तर शेतकऱ्यांना या तफावतीवर आधारित नुकसानभरपाई मिळेल.
४) प्रतिकूल हवामान निर्देशांक (Adverse Weather Index)
👉 अर्थ: जर हवामानशास्त्रीय नोंदींमध्ये विशिष्ट हवामान बदल (जसे की अल्प पाऊस, गारपीट किंवा उष्णतेची लाट) नोंदवले गेले, तर त्यानुसार विमा मदत मिळू शकते.
✅ उदाहरण: जर १०० मिमी पाऊस अपेक्षित असताना फक्त २५ मिमी पाऊस पडला, तर हे प्रतिकूल हवामान समजले जाईल आणि विमा रक्कम मिळू शकते.
५) पेरणी अपयश (Prevented Sowing)
👉 अर्थ: पाऊस किंवा हवामानाच्या कारणांमुळे जर शेतकरी पेरणी करू शकला नाही, तर त्याला विमा योजनेतून आर्थिक मदत मिळते.
✅ उदाहरण: काही भागांमध्ये पाऊस न पडल्याने शेतकऱ्यांना सोयाबीन किंवा कापूस पेरता आला नाही, अशावेळी त्यांना काही प्रमाणात विमा मदत मिळते.
६) थ्रेशिंग पूर्व नुकसान (Localized Calamities)
👉 अर्थ: एखाद्या विशिष्ट ठिकाणी गारपीट, पूर, चक्रीवादळ यांसारख्या स्थानिक आपत्तींमुळे पिकांचे नुकसान झाल्यास त्याला “थ्रेशिंग पूर्व नुकसान” म्हणतात.
✅ उदाहरण: एका गावात अचानक गारपीट झाली आणि द्राक्षबागा पूर्णतः उद्ध्वस्त झाल्या, तर या योजनेच्या अंतर्गत मदत मिळते.
७) कॅलिब्रेटेड नुकसान मूल्यांकन (Calibrated Loss Assessment)
👉 अर्थ: शास्त्रीय पद्धतीने आणि उपलब्ध डेटाच्या आधारे नुकसान किती टक्के झाले आहे, हे मोजले जाते आणि त्यानुसार विमा मदत निश्चित केली जाते.
✅ उदाहरण: हवामान डेटा, प्रत्यक्ष पाहणी आणि इतर शास्त्रीय पद्धतींनी केलेल्या मोजमापानुसार ४०% नुकसान ठरले तर त्याप्रमाणे विमा रक्कम दिली जाते.
निष्कर्ष
प्रधानमंत्री पीक विमा योजना (PMFBY) शेतकऱ्यांसाठी अत्यंत उपयुक्त योजना आहे, परंतु त्यातील काही तांत्रिक संकल्पना सामान्य शेतकऱ्यांसाठी समजायला कठीण असतात. या योजनेचा अधिक फायदा घेण्यासाठी शेतकऱ्यांनी अधिसूचित पिके, हवामान बदल, नुकसान मूल्यांकन, आणि प्रत्यक्ष उत्पादन निर्देशांक यांसारख्या महत्त्वाच्या गोष्टी समजून घेणे गरजेचे आहे.
✅ सल्ला: कोणत्याही विमा योजनेचा लाभ घेण्यापूर्वी कायमस्वरूपी भूधारक, पीक पेरणी नोंदणी, आणि विमा अर्जाची मुदत यांची माहिती घ्यावी, जेणेकरून पुढे अडचणी येणार नाहीत.
शेअर करा आणि इतर शेतकऱ्यांपर्यंत पोहोचवा! 🚜🌱