जलचक्र प्रश्नोतरी

water cycle q&a in marathi

पृथ्वीवरील एकूण पृष्ठभागाच्या सुमारे 71 टक्के भाग पाण्यानेव्यापलेला आहे. हेपाणी बर्फाळ प्रदेश, गोड पाणी, महासागरातील खारेपाणी आणि वातावरणीय बाष्प अशा विविध स्वरूपांत आढळते.

हा पाणीसाठा सतत एका स्वरूपातून दुसऱ्या स्वरूपात रूपांतरित होत असतो. म्हणजेच नद्यां मधून महासागरामध्ये आणि महासागरातून बाष्पीभवनाच्या प्रक्रियेने पुन्हा वातावरणामध्ये जात असतो. हे चक्र अविनाशी आहे आणि अखंडपणेसुरू असते.

जलचक्र म्हणजे काय ?

जलचक्र समजून घेऊ या.  सूर्याच्या उष्णतेमुळे समुद्रातील पाण्याची वाफ होते, ती हलकी असल्यानेआकाशात वरवर जाते, त्यांचे एकत्रित ढग बनतात, त्यात पाणी असल्याने ते जड होतात, मग थंड हवा लागून त्या ढगांतून पाणी पावसाच्याच रुपात खाली जमिनीवर पडते, हे पाणी नदी ओढ्यांतून वाहत जाऊन पुन्हा समुद्राला मिळते” अशा प्रकारे समुद्रापासून निघून वेगवेगळ्या स्थितीतून प्रवास करत पाणी पुन्हा समुद्रालाच येऊन मिळते. म्हणजेच एक चक्र पूर्ण होते, यालाच जलचक्र असे म्हणतात.

 समुद्राकडून समुद्राकडचा हा प्रवास पृथ्वीच्या वातावरणात, पृष्ठभागावर आणि भूगर्भात सातत्याने होत असणाऱ्या पाण्याच्या हालचाली आणि बाष्पीभवन, बाष्पोत्सर्जन, वनस्पतींच्या पानांतून होणारे बाष्पा चे , द्रवीभवन, पर्जन्य, झिरपा (जमिनीत मुरणे), अपधाव (पृष्ठभागावरून वाहणे), भूगर्भातून वाहणे इत्यादी क्रियांमुळे होत असतो.

1. पुढीलपैकी कोणते गोड्या पाण्याचे स्रोत आहे?

अ.) भूजल

बी.) पावसाचे पाणी

सी.) पृष्ठभाग प्रवाह

डी.) वरील सर्व

उत्तर – (डी.) वरील सर्व

स्पष्टीकरण – गोड्या पाण्याचे पाणी म्हणजे पृथ्वीच्या पृष्ठभागावर बर्फाचे पत्रके, हिमनदी, आईसबर्ग, बोग्स, तलाव, तलाव, नद्या आणि प्रवाह तसेच भूमिगत जलचर आणि भूमिगत प्रवाह.

२. मुसळधार पाऊस पडतो….

दुष्काळ

बी.) भूकंप

सी.) भूस्खलन

डी.) पूर

उत्तर – (डी.) पूर

स्पष्टीकरण – मुसळधार पावसामुळे नद्या, तलाव आणि तलावांमध्ये पाण्याच्या पातळीत वाढ होते. हे पाणी मोठ्या भागात पसरते ज्यामुळे पूर होतो. पावसाच्या कमतरतेमुळे दुष्काळ होतो.भूकंप, पृथ्वीवरील थरथरणे, डोंगराळ भागात भूस्खलन होऊ शकते.

3. पृथ्वीवर उपलब्ध असलेल्या एकूण पिण्याच्या पाण्याचे % म्हणजेः

अ.) 0.3%

बी.) 15%

सी.) 25%

डी.) 45%

उत्तर – (अ.) 0.3%

स्पष्टीकरण – बहुतेक पाणी , हिमनदी आणि भूजलच्या रूपात आहे, ज्यामध्ये सर्व तलाव, नद्या आणि दलदलीचा एकत्रित लेखा पृथ्वीच्या एकूण गोड्या पाण्याच्या साठ्यांपैकी फक्त 0.3% आहे.

4. खालीलपैकी कोणते स्त्रोत पिण्याच्या उद्देशाने वापरले जाऊ शकत नाहीत?

अ.) नदीचे पाणी

बी.) समुद्राचे पाणी

सी.) तलाव

डी.) नद्या

उत्तर – (बी.) समुद्राचे पाणी

स्पष्टीकरण – समुद्राच्या पाण्यात मीठ असते आणि इतके मीठ पिणे हे शरीरासाठी हानिकारक आहे आणि म्हणूनच ते पिण्यासाठी वापरले जाऊ शकत नाही.

5. ढगांची निर्मिती ____ कारण आहे.

अ.) बाष्पीभवन

बी.) संक्षेपण

सी.) पर्जन्यवृष्टी

डी.) वरील सर्व

उत्तर – (बी.) संक्षेपण

स्पष्टीकरण – हवेमधील पाण्याचे वाफ पाण्याचे लहान थेंब तयार करण्यासाठी, जे ढग म्हणून दिसतात.

इतर विषयावरील महत्वपूर्ण लेख

६-खालीलपैकी कोणत्या कारणाने भूजलच्या उपलब्धतेत घट होईल?

अ.) वनीकरण

बी.) पावसाचे पाणी कापणी

सी.) धरणे आणि तलाव बांधणे

डी.) काँक्रीटचे रस्ते तयार करणे

उत्तर – (ड.) बांधकाम काँक्रीट रस्ते

स्पष्टीकरण – बांधकाम काँक्रीट रस्ते जमिनीवर पावसाचे पाण्याचे शोषण कमी करतात, ज्यामुळे शेवटी भूजलच्या उपलब्धतेवर परिणाम होईल.

7. जल चक्र…. आहे:

अ.) झाडाच्या पानांच्या पृष्ठभागावरुन पाण्याची प्रक्रिया.

बी.) वातावरणापासून पृथ्वीवर पाण्याची हालचाल आणि नंतर वातावरणाकडे परत.

सी.) पाऊस, स्लीट, बर्फ किंवा गारपिटीच्या रूपात ढगांमधून पडणारे पाणी.

डी.) वरील सर्व

उत्तर – (बी.) वातावरणापासून पृथ्वीवर पाण्याची हालचाल आणि नंतर वातावरणाकडे परत .

स्पष्टीकरण – पाण्याचे चक्र पृथ्वीच्या पृष्ठभागाच्या खाली, वर आणि खाली पाण्याच्या सतत हालचालीचे वर्णन करते.

8. भूजल एक …..आहे:

अ.) नूतनीकरणयोग्य स्त्रोत

बी.) नूतनीकरणयोग्य संसाधन

सी.) थकवणारा स्त्रोत

डी.) अक्षम्य संसाधन

उत्तर – (अ.) नूतनीकरणयोग्य स्त्रोत

स्पष्टीकरण – मुसळधार पावसानंतर, बहुतेक पाणी पृष्ठभागावरील छिद्रांद्वारे जमिनीवर पडते आणि भूजल पातळी पुन्हा भरते.

9. पृथ्वीच्या पृष्ठभागावरील पाणी वातावरणाकडे जाते त्या प्रक्रियेत:

अ.) पर्जन्यवृष्टी

बी.) संक्षेपण

सी.) बाष्पीभवन

डी.) वरील सर्व

उत्तर – (सी.) बाष्पीभवन

स्पष्टीकरण – बाष्पीभवन ही अशी प्रक्रिया आहे ज्याद्वारे पृथ्वीच्या पृष्ठभागावरुन वातावरणात पाणी जाते. संक्षेपण ही अशी प्रक्रिया आहे ज्याद्वारे बाष्पीभवन वाष्प द्रव पाण्यात परत बदलते आणि जेव्हा ढग भारी पडतात तेव्हा ते पाऊस पडतात जे पर्जन्यवृष्टीची प्रक्रिया असते.

10. संक्षेपण प्रक्रिया ____ च्या उलट आहे.

अ.) ट्रान्सपायरी

बी.) अतिशीत

सी.) बाष्पीभवन

d.) उदात्तता

उत्तर – (सी.) बाष्पीभवन

स्पष्टीकरण – संक्षेपण म्हणजे पाण्याचे वाष्प द्रव मध्ये रूपांतरित करण्याची प्रक्रिया आणि बाष्पीभवन म्हणजे द्रव पाण्याच्या वाफमध्ये रूपांतरित करण्याची प्रक्रिया. अशा प्रकारे, बाष्पीभवन आणि संक्षेपण एकमेकांच्या विरुद्ध आहेत.

११. पाऊस, बर्फ, गारा इत्यादीच्या रूपात पाण्याचे खाली येणे ____ आहे.

अ.) बाष्पीभवन

बी.) संक्षेपण

सी.) पर्जन्यवृष्टी

डी.) वरीलपैकी काहीही नाही

उत्तर – (सी.) पर्जन्यवृष्टी

स्पष्टीकरण – वातावरणात तयार होणारे आणि पृथ्वीवर परत येणार्‍या कोणत्याही द्रव किंवा गोठलेल्या पाण्यास पर्जन्यवृष्टी म्हणून संबोधले जाते.

१२.पाणी __ स्वरूपात अस्तित्वात आहे..

अ.) दोन

बी.) तीन

सी.) चार

डी.) पाच

उत्तर – (बी.) तीन

स्पष्टीकरण – बर्फ (घन), पाणी (द्रव) आणि पाण्याचे वाष्प (गॅस) फॉर्ममध्ये पाणी अस्तित्त्वात आहे.

13. ____ ची पातळी म्हणजे पाण्याचे सारणी.

अ.) पावसाचे पाणी

बी.) भूजल

सी.) समुद्राचे पाणी

डी.) वरील सर्व

उत्तर – (बी.) भूजल

स्पष्टीकरण – पाण्याचे सारणी ही एक भूमिगत सीमा आहे जी मातीच्या पृष्ठभागावर आणि भूजल संतृप्त असलेल्या जागांच्या दरम्यान अस्तित्त्वात आहे.

14. वनस्पतींमधून पाण्याचे नुकसान असे म्हटले जाते:

अ.) लिप्यंतरण

बी.) रक्तसंक्रमण

सी.)बाष्पोत्सर्जन

डी.) वरील सर्व

उत्तर – (सी.) बाष्पोत्सर्जन

स्पष्टीकरण – रक्तवाहिन्यासंबंधी ही प्रक्रिया आहे ज्याद्वारे वनस्पतींच्या पानांपासून पाणी बाष्पीभवन होते. रक्तसंक्रमण किंवा लिप्यंतरण दरम्यान पाणी गमावले जात नाही.

15. पाण्याचे प्राथमिक स्त्रोत ____ आहे.

अ.) नदीचे पाणी

बी.) पावसाचे पाणी

सी.) भूजल

डी.) वरील सर्व

उत्तर – (ब.) पावसाचे पाणी

स्पष्टीकरण – पाण्याचे प्राथमिक स्त्रोत म्हणजे पावसाचे पाणी. हे शुद्ध आणि ताजे मानले जाते

16. जल चक्राची पहिली पायरी अशी आहे:

अ.) संक्षेपण

बी.) पर्जन्यवृष्टी

सी.) बाष्पीभवन

डी.) पाझर

उत्तर – (सी.) बाष्पीभवन

स्पष्टीकरण – बाष्पीभवन ही प्रक्रिया आहे ज्याद्वारे द्रव पृष्ठभाग गॅसमध्ये बदलते. द्रव पाणी (समुद्रात, तलाव किंवा नद्यांमध्ये) बाष्पीभवन होते आणि पाण्याच्या चक्र दरम्यान पाण्याच्या वाफात बदलते.

17. पावसाचे पाणी गोळा करण्याच्या प्रक्रियेस ____ म्हणतात.

अ.) Rainwater harvesting

बी.) Rainwater collecting

सी.) Rainwater replenishing

डी.) Rainwater recharging

उत्तर – (अ.) Rainwater harvesting

स्पष्टीकरण – Rainwater harvesting म्हणजे पावसाचे पाणी थेट गोळा करणे आणि नंतरच्या वापरासाठी किंवा पावसाच्या पाण्याचे पर्कोलेट भूजल रिचार्ज करण्यासाठी अधिक कार्यक्षमतेने ते मोठ्या टाक्यांमध्ये साठवण्याची क्रिया आहे.

18. पुढील गोष्टींमधून योग्य विधान निवडा:

अ.) वनस्पती आणि प्राण्यांसह सर्व सजीवांच्या अस्तित्वासाठी पाणी आवश्यक आहे.

बी.) पाण्यात न मिळाल्यास झाडे आणि प्राणी मरतील.

सी.) शेतीमध्ये अन्न वाढविण्यासाठी पाण्याचा वापर केला जातो.

डी.) वरील सर्व

उत्तर – (डी.) वरील सर्व

स्पष्टीकरण – पाणी एक मौल्यवान स्त्रोत आहे आणि प्रत्येक औद्योगिक, शेती आणि घरगुती क्रियाकलापांमध्ये वापरला जातो.

19. पावसाचे स्वरूप यावर अवलंबून असते:

अ.) पाण्याचे टेबल

बी.) क्षेत्रातील मानवी लोकसंख्येची घनता नमुना

सी.) क्षेत्रामध्ये जलकुंभांची संख्या

डी.) क्षेत्रातील प्रचलित हंगाम

उत्तर – (सी.) क्षेत्रामध्ये जलकुंभांची संख्या

स्पष्टीकरण – ज्या प्रदेशात अधिक जलकुंभ आहेत त्या प्रदेशात अधिक पाण्याचे वाष्पीभवन होईल, पर्जन्यवृष्टीच्या पाण्याचे चक्र वाढेल आणि अशा प्रकारे पाऊस सुरू होईल.

20. पिण्यासाठी फिट असलेल्या पाण्यास _____ म्हणतात.

अ.) पिण्यायोग्य पाणी

बी.) पोर्टेबल पाणी

सी.) चित्रित पाणी

डी.) वरीलपैकी काहीही नाही

उत्तर – (अ.) पिण्यायोग्य पाणी

स्पष्टीकरण – पिण्यायोग्य म्हणजे असे काहीतरी जे पिण्यास सुरक्षित आहे.

प्रश्नमंजुषा