Table of Contents
25 interesting facts about election commission of india in marathi
भारताच्या निवडणूक आयोगाची जगातील सर्वात मोठ्या लोकशाहीपैकी एक लोकशाही कार्यप्रणाली सुनिश्चित करण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका आहे. 25 जानेवारी 1950 रोजी स्थापन झालेला, निवडणूक आयोग हा भारतातील विविध स्तरांवर निवडणुकांचे आयोजन आणि देखरेख करण्यासाठी जबाबदार एक स्वायत्त घटनात्मक प्राधिकरण आहे. मुक्त आणि निष्पक्ष निवडणुकांच्या तत्त्वांचे पालन करण्याच्या त्याच्या वचनबद्धतेमुळे त्याला प्रचंड आदर आणि मान्यता मिळाली आहे. या लेखात, आम्ही भारताच्या निवडणूक आयोगाविषयी 25 मनोरंजक तथ्ये जाणून घेणार आहोत, त्याचा इतिहास, रचना, उपलब्धी आणि निवडणूक प्रक्रियेतील महत्त्वपूर्ण योगदान यावर प्रकाश टाकू.
भारतीय निवडणूक आयोगाविषयी येथे 25 रोचक तथ्ये आहेत:
- भारत निवडणूक आयोग (ECI) हा भारतातील निवडणुकांचे व्यवस्थापन करण्यासाठी जबाबदार एक स्वायत्त घटनात्मक प्राधिकरण आहे.
- भारतीय संविधानाच्या तरतुदींनुसार 25 जानेवारी 1950 रोजी ECI ची स्थापना करण्यात आली.
- ECI ही तीन सदस्यीय संस्था आहे, ज्यामध्ये मुख्य निवडणूक आयुक्त आणि दोन निवडणूक आयुक्त असतात.
- मुख्य निवडणूक आयुक्तांची नियुक्ती भारताचे राष्ट्रपती करतात.
- ECI चे मुख्यालय नवी दिल्ली येथे आहे, परंतु ते निवडणूक काळात संपूर्ण देशात कार्य करते.
- लोकसभा (संसदेचे कनिष्ठ सभागृह) आणि राज्य विधानसभेच्या निवडणुका आयोजित करण्यासाठी ECI जबाबदार आहे.
- ECI भारताच्या राष्ट्रपती आणि उपराष्ट्रपतींच्या कार्यालयांसाठी देखील निवडणुका घेते.
- निवडणूक मुक्त, निष्पक्ष आणि पारदर्शक पद्धतीने पार पाडली जावी याची ECI खात्री करते.
- हे आदर्श आचारसंहिता तयार करते आणि त्याची अंमलबजावणी करते, जी निवडणुकीदरम्यान राजकीय पक्ष आणि उमेदवारांसाठी मार्गदर्शक तत्त्वे प्रदान करते.
- एखाद्या उमेदवाराने आदर्श आचारसंहितेचे उल्लंघन केल्यास अपात्र ठरवण्याचा अधिकार ECI ला आहे.
- ECI मतदारसंघांच्या सीमांकनासाठी, म्हणजे, निवडणूक मतदारसंघांच्या सीमा निश्चित करण्यासाठी जबाबदार आहे.
- हे राजकीय पक्षांची नोंदणी करते आणि त्यांना चिन्हांचे वाटप करते.
- मतदान प्रक्रियेत पारदर्शकता आणि विश्वासार्हता वाढवण्यासाठी ECI ने व्होटर व्हेरिफायेबल पेपर ऑडिट ट्रेल (VVPAT) प्रणाली सुरू केली आहे.
- मतदारांना त्यांचे हक्क आणि जबाबदाऱ्यांबद्दल शिक्षित करण्यासाठी हे विविध जागृती कार्यक्रम आयोजित करते.
- सुरक्षित आणि कार्यक्षम मतदान प्रक्रिया सुनिश्चित करण्यासाठी ECI ने इलेक्ट्रॉनिक व्होटिंग मशीन्स (EVM) ची संकल्पना सादर केली आहे.
- अचूक मतदार याद्या राखण्यासाठी ECI ने एक मजबूत मतदार यादी व्यवस्थापन प्रणाली स्थापन केली आहे.
- मतदारांच्या माहितीवर सहज प्रवेश करण्यासाठी राष्ट्रीय निवडणूक शोध इंजिन (NESE) लाँच केले आहे.
- ECI ला आपत्कालीन परिस्थिती किंवा अनियमितता असल्यास निवडणुका पुढे ढकलण्याचा किंवा काउंटरमांड करण्याचा अधिकार आहे.
- ECI संसदीय आणि विधानसभा मतदारसंघातील रिक्त पदे भरण्यासाठी पोटनिवडणूक घेते.
- ऑनलाइन मतदार नोंदणी आणि संबंधित सेवांसाठी राष्ट्रीय मतदार सेवा पोर्टल (NVSP) स्थापन केले आहे.
- मतदार जागरुकता आणि सहभाग वाढवण्यासाठी ECI ने पद्धतशीर मतदार शिक्षण आणि निवडणूक सहभाग (SVEEP) कार्यक्रम सुरू केला आहे.
- हे लोकप्रतिनिधी कायदा, 1950 आणि लोकप्रतिनिधी कायदा, 1951 ची अंमलबजावणी सुनिश्चित करते.
- सर्वोत्तम पद्धती आणि अनुभव सामायिक करण्यासाठी ECI आंतरराष्ट्रीय निवडणूक व्यवस्थापन संस्थांसोबत सहयोग करते.
- मतदानाची पद्धत आणि मतदारांची पसंती मोजण्यासाठी ते एक्झिट पोल आयोजित करते.
- निवडणूकांमध्ये लैंगिक समानतेला प्रोत्साहन देण्यासाठी आणि निवडणूक प्रक्रियेत महिलांचा सहभाग वाढवण्यासाठी ECI ने महत्त्वपूर्ण प्रयत्न केले आहेत.
ही वस्तुस्थिती भारताच्या निवडणूक आयोगाने देशाच्या निवडणूक व्यवस्थेचे लोकशाही कार्यप्रणाली सुनिश्चित करण्यासाठी बजावलेली महत्त्वपूर्ण भूमिका दर्शवते.